Το ανδρικό προφυλακτικό δρα εμποδίζοντας το σπέρμα να έρθει σε επαφή με τον κόλπο άρα προλαμβάνοντας τη σύλληψη. Αποτελεί την πιο διαδεδομένη αντισυλληπτική μέθοδο παρόλο που δεν είναι απαραίτητα και η πιο αποτελεσματική. Ενώ με ορθή και τακτική χρήση προλαμβάνει την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη σε ποσοστό 98%, σε τυπική χρήση (δηλαδή με τον τρόπο και τη συχνότητα που χρησιμοποιείται από την πλειοψηφία των ζευγαριών) το ποσοστό επιτυχίας είναι γύρω στο 85%. Παρολαυτά είναι η μοναδική αντισυλληπτική μέθοδος που έχει αποδειχθεί ότι προφυλάσσει έναντι των σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων περιλαμβανομένου του HIV/AIDS και του ιού HPV που ευθύνεται για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Το προφυλακτικό αποτελεί καλή επιλογή σε περιπτώσεις νέων γυναικών που επιθυμούν να αποφύγουν τα ορμονικά αντισυλληπτικά, παρουσία κάποιου σεξουαλικά μεταδιδόμενου νοσήματος ή όταν οι επαφές είναι περιστασιακές.

Τα ορμονικά αντισυλληπτικά χάπια περιέχουν συνδυασμό ορμονών (οιστρογόνου και προγεστερόνης) και προλαμβάνουν τη σύλληψη αφενός εμποδίζοντας την ωορρηξία (την απελευθέρωση δηλαδή ωαρίων από τις ωοθήκες) αφετέρου κάνοντας το εσωτερικό περιβάλλον της μήτρας λιγότερο “φιλόξενο” για μια πιθανή κύηση. Τα σύγχρονα αντισυλληπτικά χάπια τρίτης γενιάς περιέχουν πολύ χαμηλότερες ποσότητες ορμονών σε σχέση με το παρελθόν, φτάνοντας πλέον σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα ασφάλειας και έλλειψης ανεπιθύμητων ενεργειών. Η αντισυλληπτική προστασία που παρέχουν είναι γύρω στο 95-97%, αρκεί η λήψη να γίνεται καθημερινά και την ίδια περίπου ώρα.

Το αντισυλληπτικό χάπι έχει αποδειχτεί ότι μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην υγεία, μειώνοντας τόσο τον κίνδυνο ορισμένων τύπων γυναικολογικού καρκίνου όσο και τη συχνότητα καλοήθων παθήσεων. Η χρήση του για 12 μόλις μήνες μειώνει τον μελλοντικό κίνδυνο καρκίνου της μήτρας κατά 40% και μάλιστα αυτή η προστατευτική δράση διαρκεί ως και 15 χρόνια μετά την διακοπή της αντισύλληψης. Επιπλέον ελαττώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου των ωοθηκών κατά 40-70% ανάλογα τη διάρκεια χρήσης. Λόγω αναστολής της ωορρηξίας μειώνεται η συχνότητα εμφάνισης ωοθηκικών κυστών κατά 50-80% ενώ έχει τεκμηριωθεί ότι η ορμονική αντισύλληψη μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης ινομυωμάτων κατά 17% για κάθε 5 χρόνια χρήσης. Τέλος, η  μείωση της ποσότητας αποβαλλόμενου αίματος με την περίοδο περιορίζει τη συχνότητα μηνορραγίας κατά 50% συμβάλλοντας στην πρόληψη αναιμίας. Ακόμα, όσο διαρκεί η αντισύλληψη καταγράφεται μείωση 50% της πιθανότητας εμφάνισης δυσμηνόρροιας (πόνου περιόδου) και φλεγμονώδους νόσου της πυέλου.

Σε ότι αφορά τους μαστούς, υπάρχουν στοιχεία ότι η συχνότητα καλοήθους νόσου των μαστών (ινοκυστική νόσος, ινοαδένωμα) μειώνεται κατά 40%, σταδιακά και μετά από 2-4 χρόνια χρήσης. Εντούτοις υπάρχουν στοιχεία που πιθανώς ενοχοποιούν τη χρήση αντισυλληπτικών χαπιών για αύξηση της συχνότητας καρκίνου του μαστού, αν και αυτό φαίνεται ότι αφορά σε γυναίκες άνω των 35 ετών. Τέλος έρευνες έχουν καταγράψει αύξηση των κρουσμάτων και του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας σε μακροχρόνια χρήση ορμονικής αντισύλληψης ειδικά όταν η λήψη έχει αρχίσει σε ηλικία μικρότερη των 20 ετών.

Τα νέα αντισυλληπτικά σκευάσματα εμφανίζουν λίγες παρενέργειες οι οποίες σπάνια αναγκάζουν τη γυναίκα να τα διακόψει. Μόνο ένα ποσοστό 10%, δηλαδή 1 γυναίκα στις 10, αποφασίζει να διακόψει τη μέθοδο λόγω ανεπιθύμητων ενεργειών. Η πιο συχνή ανεπιθύμητη ενέργεια είναι ο πονοκέφαλος και η παροδική “τάση” στους μαστούς. Ναυτία και έμετος μπορεί να εμφανιστεί σε ποσοστό 2-4%, νευρικότητα στο 4% ενώ σε κάποιες γυναίκες παρατηρείται αύξηση της ερωτικής επιθυμίας (libido). Τα αντισυλληπτικά χάπια δεν αυξάνουν την όρεξη και δεν παχαίνουν.

Λόγω του ότι η λήψη αντισυλληπτικών σε καπνίστριες άνω των 35 ετών αυξάνει τον κίνδυνο θρομβοεμβολικής νόσου (δηλαδή εμβολών, συνήθως στα κάτω άκρα ή τους πνέυμονες) σε 1:2000, από 1:6000 για τις μη καπνίστριες, η μέθοδος αντενδείκνυται σε αυτή την κατηγορία γυναικών.

Ένα ενδομήτριο σπείραμα ή σπιράλ είναι μία μικρή συσκευή από εύκαμπτο πλαστικό και χαλκό. Δεν περιέχει ορμόνες, αλλά η αντισυλληπτική δράση του βασίζεται στη μικρή ποσότητα χαλκού που απελευθερώνεται εντός της μήτρας. Η παρουσία του σπειράματος προκαλεί αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος που καταστρέφει τυχόν σπερματοζωάρια που εισέρχονται στην κοιλότητα της μήτρας, εμποδίζοντας τη σύλληψη σε ποσοστό 98-99%. Η αντισυλληπτική δραστηριότητα διαρκεί συνήθως από 3 έως 5 έτη, ανάλογα με τον τύπο που έχει επιλεγεί. Η εισαγωγή του γίνεται από εκπαιδευμένο γυναικολόγο και διαρκεί 10-15 λεπτά. Η διαδικασία μπορεί να προκαλέσει μικρή ενόχληση όμως στις περισσότερες περιπτώσεις γίνεται πολύ καλά ανεκτή.

Το IUS είναι μία αποτελεσματική, μακροχρόνια και αναστρέψιμη μέθοδος αντισύλληψης. Μοιάζει με το κοινό σπιράλ όμως περιέχει ποσότητα της ορμόνης λεβονοργεστρέλης, που ανήκει στην οικογένεια της προγεστερόνης. Τοποθετείται εντός της μήτρας όπου απελευθερώνει το ορμονικό του περιεχόμενο με αργό ρυθμό για περίπου 5 χρόνια. Η ορμόνη δρα τοπικά και εκτός της αντισυλληπτικής δράσης με αποτελεσματικότητα 98-99% μειώνει επίσης σημαντικά την απώλεια αίματος κατά την περίοδο, όφελος σημαντικό ειδικά σε περιπτώσεις αναιμίας. Λόγο της τοπικής δράσης δε μεταβάλλεται η φυσιολογική ορμονική ισορροπία της γυναίκας η δράση του είναι άμεσα αναστρέψιμη με την απομάκρυνσή του.

Η τοποθέτησή του γίνεται με τρόπο ανάλογο με του κοινού σπειράματος και συνήθως είναι καλά ανεκτή. Κατά τους πρώτους 2-3 μήνες από την εισαγωγή μπορεί να προκαλέσει ήπιες διαταραχές στον κύκλο, μετά το διάστημα αυτό όμως η περίοδος συνήθως γίνεται ηπιότερη, μικρότερης διάρκειας και λιγότερο επώδυνη.

Τα δισκία επείγουσας αντισύλληψης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο περιστασιακά, εάν το ζευγάρι είχε σεξουαλική επαφή χωρίς αντισύλληψη ή εάν μια αντισυλληπτική μέθοδος απέτυχε (π.χ. εάν ένα προφυλακτικό έσπασε). Ο στόχος της είναι να εμποδίσει την ωορρηξία εάν δεν έχει ήδη συμβεί ή να εμποδίσει τη σύλληψη εάν το ωάριο έχει ήδη απελευθερωθεί. Τα δισκία επείγουσας αντισύλληψης θα πρέπει να λαμβάνονται εντός 72 ωρών από την επαφή αλλά η αποτελεσματικότητά τους μειώνεται με την πάροδο των ωρών. Ενδεικτικά η λήψη εντός των πρώτων 24 ωρών προλαμβάνει την εγκυμοσύνη σε ποσοστό 95% ενώ στις 49-72 ώρες μόνο σε ποσοστό 58%. Τα σκευάσματα αυτά δεν προκαλούν μακροπρόθεσμες παρενέργειες ούτε επηρεάζουν τη μελλοντική γονιμότητα.

Η στείρωση είναι μόνιμη, χειρουργική μέθοδος αντισύλληψης. Μπορεί να αφορά είτε τον άνδρα είτε τη γυναίκα και γίνεται κατά κανόνα υπό γενική αναισθησία. Αποτελεί ασφαλή μέθοδο αντισύλληψης με ποσοστά επιτυχίας της τάξης του 99,5% και με σπάνιες επιπλοκές όταν εκτελείται από εξειδικευμένους χειρουργούς. Η γυναικεία στείρωση γίνεται σήμερα σχεδόν αποκλειστικά λαπαροσκοπικά ή κατά τη διάρκεια καισαρικής

Λόγω της πρακτικά μη αναστρέψιμης φύσης της μεθόδου, εξυπακούεται ότι η στείρωση θα πρέπει να εξετάζεται μόνον όταν το ζευγάρι είναι απολύτως βέβαιο ότι δεν επιθυμεί άλλο παιδί.

Η αποτελεσματικότητα των μεθόδων αυτών μπορεί να είναι ικανοποιητική όταν οι σύντροφοι γνωρίζουν ακριβώς τι πρέπει να κάνουν και το εφαρμόζουν απαρέγκλιτα. Στην πράξη όμως, για την πλειοψηφία των ζευγαριών οι φυσικές μέθοδοι δεν συνιστώνται γιατί τα ποσοστά αποτυχίας είναι πολύ υψηλά.

Στη διακοπτόμενη συνουσία παράγοντες αποτυχίας μπορούν να είναι η απώλεια αυτοελέγχου του άνδρα, ή η παρουσία σπερματοζωαρίων στις εκκρίσεις που προηγούνται της εκσπερμάτισης και τα οποία ενδέχεται να προκαλέσουν εγκυμοσύνη.

Η δυσκολία στην παρακολούθηση του κύκλου έγκειται στο ότι ο κύκλος δεν είναι απαραίτητα πάντοτε σταθερός, καθώς μπορεί να επηρεαστεί από ψυχολογικούς και άλλους παράγοντες, συνεπώς η πρόβλεψη της ωορρηξίας βάσει ημερομηνιών είναι ανακριβής. Επιπλέον, τα συμπτώματα ενδεικτικά ωορρηξίας (πυελικός πόνος, αλλάγες στα κολπικά υγρά) είναι εύκολο να παρερμηνευθούν και να οδηγήσουν σε λανθασμένη εκτίμηση των γόνιμων ημερών.

Άλλες μέθοδοι

Εκτός των παραπάνω μεθόδων αντισύλληψης υπάρχουν και άλλες που είτε λόγω της δυσκολίας στη χρήση είτε της μη διάθεσης τους στην Ελλάδα δεν απολαμβάνουν ευρείας αποδοχής. Για λόγους ενημέρωσης αναφέρονται ενδεικτικά παρακάτω:

Γυναικείο προφυλακτικό. Αντίστοιχο σε μορφή με το ανδρικό αλλά σχεδιασμένο να τοποθετείται στον κόλπο και όχι στο πέος. Γενικά αποτελεσματικό αλλά δύσχρηστο.

Διάφραγμα. Έχει σχήμα εύκαμπτου δίσκου από λάτεξ και τοποθετείται μπροστά από τον τράχηλο εμποδίζοντας τα σπερματοζωάρια να φτάσουν στη μήτρα. Σχετικά δύσκολο να τοποθετηθεί σωστά και ως αποτέλεσμα μη διαδεδομένο.

Καλυπτρίδα τραχήλου (cap). Μικρό πλαστικό κάλυμμα σε σχήμα κύπελου που εφαρμόζεται πάνω στον τράχηλο και τον αποφράσσει ώστε να εμποδίσει την είσοδο σπερματοζωαρίων. Γενικά δύσκολο να εφαρμοστεί και γι’αυτό δεν τυγχάνει ευρείας αποδοχής.

Κολπικός σπόγγος. Μικρός σπόγγος από πολυουρεθάνη εμποτισμένος με σπερματοκτόνο που τοποθετείται στον κόλπο και εξολοθρεύει τα σπερματοζωάρια. Αρκετά απλός στη χρήση εντούτοις όχι πολύ διαδεδομένος.

Ενέσιμα αντισυλληπτικά. Αποτελούν δόσεις ορμονών της κατηγορίας της προγεστερόνης που χορηγούνται ενδομυικά και απελευθερώνονται σταδιακά σε διάστημα τριών μηνών. Εξαιρετικά αποτελεσματικά και διαδεδομένα στο εξωτερικό, δεν διατίθενται στην Ελλάδα.

Αντισυλληπτικά εμφυτεύματα. Είναι μικρές πλαστικές συσκευές σε σχήμα ραβδιού οι οποίες περιέχουν δόσεις προγεστερόνης και παρέχουν αντισυλληπτική κάλυψη για 3 χρόνια. Εμφυτεύονται στο μπράτσο κάτω από το δέρμα και έχουν αποτελεσματικότητα πάνω από 99%. Δεν διατίθενται στην Ελλάδα.

Αντισυλληπτικό χάπι προγεστερόνης. Από του στόματος αντισυλληπτικό που περιέχει μόνο προγεστερόνη. Λόγω του ότι δεν περιέχει οιστρογόνα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε περιπτώσεις που το συνδυασμένο αντισυλληπτικό χάπι αντενδείκνυται. Δεν πωλείται στη χώρα μας.

Ορμονικός κολπικός δακτύλιος και ορμονικό αυτοκόλλητο. Ουσιαστικά αποτελούν εναλλακτικούς τρόπους χορήγησης των ορμονών που περιέχει και το αντισυλληπτικό χάπι. Επιλέγονται από γυναίκες που είτε ξεχνούν είτε προτιμούν να αποφύγουν την καθημερινή λήψη του χαπιού και είναι εξίσου αποτελεσματικά. Δεν διατίθενται στην Ελλάδα.

 Η αντισύλληψη μετά τον τοκετό είναι ένα ζήτημα που συχνά παραβλέπεται από τους νέους γονείς, τους οποίους φυσικά απασχολούν σημαντικότερα πράγματα με τη νέα έλευση! Δεδομένου όμως ότι η γονιμότητα της γυναίκας μπορεί να επανέλθει εντός λίγων εβδομάδων από τον τοκετό είναι σημαντικό το θέμα να συζητιέται εγκαίρως με τον Γυναικολόγο.

 Για τις μητέρες που θηλάζουν προτιμώνται κατά κανόνα οι μη ορμονικές μέθοδοι (προφυλακτικό, σπιράλ) καθώς δεν επηρεάζουν την παραγωγή ή την ποιότητα του γάλακτος. Το αντισυλληπτικό σπείραμα (σπιράλ) μπορεί να τοποθετεί 6 εβδομάδες μετά τον τοκετό και είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό.

Ο ίδιος ο θηλασμός ως αντισυλληπτική μέθοδος έχει αποτελεσματικότητα ως και 90% λόγω αναστολής της ωορρηξίας, μόνο όμως όταν πληρούνται οι ακόλουθες συνθήκες :

• Ο τοκετός απέχει χρονικά λιγότερο από 6 μήνες και η γυναίκα δεν παρουσιάζει καθόλου κολπική αιμορραγία
• Το βρέφος δε λαμβάνει οποιαδήποτε άλλη επιπρόσθετη τροφή εκτός από το μητρικό γάλα (αποκλειστικός θηλασμός).

Η επιστροφή της γονιμότητας εξαρτάται από τη σταδιακή αποκατάσταση των επιπέδων των ορμονών που με τη σειρά της είναι συνάρτηση της συχνότητας θηλασμού. Σε γυναίκες που θηλάζουν αποκλειστικά η περίοδος μπορεί να μην επιστρέψει έως και τον απογαλακτισμό, όμως ορισμένες φορές η εμμηνορρυσία μπορεί να ξεκινήσει ήδη στους 2-3 μήνες μετά τον τοκετό λόγω μεμονωμένων διαφοροποιήσεων. Επιπλέον ακόμη και εάν δεν έχει υπάρξει ακόμα περίοδος υπάρχει πάντα πιθανότητα σύλληψης λόγω του ότι η ωορρηξία (παραγωγή ωαρίου) προηγείται της περιόδου. Συνεπώς χρειάζεται προσοχή ειδικά όταν ο ρυθμός θηλασμού μεταβάλλεται.

Τα ορμονικά αντισυλληπτικά δε συνιστώνται σε θηλάζουσες μητέρες λόγω του ότι τα οιστρογόνα που περιέχουν αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης θρομβώσεων κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων μετά τον τοκετό και μειώνουν την παραγωγή γάλακτος.

 Για τις μητέρες που δε θηλάζουν η χρήση συνδυασμένων αντισυλληπτικών δισκίων μπορεί να ξεκινήσει 3 εβδομάδες μετά τον τοκετό, ανάλογα και με την περίπτωση, ή να επιλεγεί οποιαδήποτε από τις άλλες διαθέσιμες μεθόδους αντισύλληψης που περιγράφονται στο σχετικό άρθρο.